خواب چه نقشی در عملکرد حافظه دارد؟ در خواب چه چیزهایی را به حافظه می‌سپریم؟ چرا مهم است که بیشتر درباره‌ی خواب بدانیم؟
نویسنده: عباس سیدین
خواب و حافظه
«داوطلبان گرامی توجه کنند تا شب قبل از آزمون خواب مناسبی داشته باشند و….» احتمالاً همه این جملات آقای کنکور را به یاد داریم. حتی به صورت شهودی هم بعضی وقت‌ها متوجه می‌شویم که خوابیدن کافی یا ناکافی چه اثراتی بر حافظه‌ی ما دارد. اما بعضی وقت‌ها هم این اثرگذاری خواب را فراموش می‌کنیم و کار به شب‌های امتحانی می‌رسد که تا صبح مشغول خواندن جزوه‌هاییم به امید اینکه صبح همه‌چیز را تر و تازه به یاد داشته باشیم.
در اپیزود ۴۸ پادکست بی‌پلاس خلاصه کتاب «چرا می‌خوابیم» را تعریف کردیم. آقای متیو واکر نویسنده‌ی این کتاب به صورت مفصل به موضوع رابطه‌ی خواب و حافظه، و همین‌طور در حالت کلی‌ترش رابطه‌ی خواب با عملکرد مغز می‌پردازد و درس‌های آموزنده و حیرت‌انگیز و همین‌طور ترسناکی برایمان دارد.
خواب برای یادگیری
نویسنده‌ی کتاب «چرا می‌خوابیم» توضیح می‌دهد که خواب مناسب و کافی هم قبل از یادگرفتن یک مطلب و هم بعد از یادگرفتن یک مطلب به ما کمک می‌کند تا آن مطالب را بهتر به خاطر بسپاریم. البته ماجرا فقط هم به خواب مستقیماً بعد از یادگیری محدود نمی‌شود. این تاثیر خواب حتی تا چند شب بعد از یادگیری ادامه دارد. با دانستن این موضوع حالا بهتر می‌توانیم درک کنیم که کم‌خوابی‌ها در دوره‌ی تحصیل و بعد از آن در دوره‌ی کار چه تاثیری بر کیفیت یادگیری -و درنتیجه بر عملکرد بعدیمان- دارد.
خواب برای فراموش کردن
نکته‌ی جالب‌تر اینجاست که به‌خاطر سپردن اطلاعات در خواب به صورت یک‌دست و یک‌نواخت اتفاق نمی‌افتد. فرض کنید معلم در کلاس چیزی را توضیح می‌دهد و بعدش می‌گوید که این بخش جزء مواد امتحان آخر ترم نیست. به احتمال زیاد آن بخش را زودتر فراموش می‌کنیم. نویسنده‌ی کتاب «چرا می‌خوابیم» می‌گوید اینکه بگوییم خواب به حافظه کمک می‌کند درست است اما دقیق نیست. اتفاقی که در رابطه با حافظه در طول خواب می‌افتد پیچیده‌تر است. وقتی اطلاعاتی داریم که می‌دانیم چندان مهم نیستند، و در کنارش گروه دیگری که مهم هستند، در طول خواب انگار تفکیک این اولویت و اهمیت برجسته می‌شود و آن چیزهای را بهتر به حافظه می‌سپریم که از قبل می‌دانیم برایمان مهمتر هستند و بقیه را فراموش می‌کنیم.
آقای متیو واکر دانشمند می‌گوید که خواب همان‌قدر که به حافظه کمک می‌کند به فراموش کردن چیزهای غیرضروری هم کمک می‌کند و این نکته‌ی مهمی است. اینکه انسان قادر باشد تا چیزهای غیرضروری و مخصوصاً چیزهای نامطلوب یا دردناک را فراموش کند ابزار مهمی برای ادامه‌ی مسیر است. اپیزود کتاب «روابط از دست رفته» را یادتان هست؟ آنجا هم یوهان هاری می‌گفت که خواب مناسب و کافی یکی از عواملی است که بر میزان افسردگی آدم‌ها و تعادل عاطفی و احساسیشان اثر می‌گذارد.
خواب و مهارت
ما چیزها را فقط با خواندن یاد نمی‌گیریم. بخش مهمی از چیزهایی که یاد میگیریم مهارت‌های عملی است. به تمام کارهای عملی فکر کنید که در طول روز انجام می‌دهیم و همین‌طور به مهارت‌های خاص مثل نواختن ساز یا حرکات خاص ورزشی. یا آن چیزی که اسمش را اصطلاحاً «حافظه‌ی عضلانی» می‌گذارند که در واقع اصطلاح غلطی است، اما معنایش این است که کاری را بدون فکر کردن انجام می‌دهیم و انگار عضلاتمان خودشان آن کار را می‌کنند. در این کارها هم خواب کافی و با کیفیت نقش مهمی در بهبود یادگیری ما دارد. هرکس که تجربه‌ی کار مهارتی داشته باشد می‌تواند با کمی دقت مواقعی را به یاد بیاورد که کیفیت عملکردش در آن کار بعد از یک خواب خوب ناگهان بهتر شده.
درس پنهان
گفتم که کتاب «چرا می‌خوابیم» درس‌های روشنگر و همین‌طور ترسناکی به ما می‌دهد. ماجرای خواب و حافظه یکی از همین درس‌ها است. باید به این فکر کنیم که با اهمیت دادن به خواب کافی و با کیفیت چقدر می‌توانیم کیفیت بیداریمان را بهبود بدهیم؛ نکته‌ی پنهان اینجا است که باید به این فکر کنیم که چرا اولویت و اهمیت خواب این قدر برایمان پایین آمده؟ بخشی از مساله این است که شاید به قدر کافی درباره‌ی اهمیت خواب نمی‌دانیم؛ و درست برای حل کردن همین مساله هم بود که کتاب «چرا می‌خوابیم» برای ما کتاب مهمی بود و باز دوست داریم درباره‌اش فکر کنیم و با هم صحبت کنیم.
ما هم از نظر فردی و هم از نظر اجتماعی آن‌قدر که باید به مساله‌ی خواب اهمیت نداده‌ایم. این یکی بیشتر بخوانید
برای یه تعدادی از ما روتین قبل از خواب چنین چیزیه: مسواک می‌زنیم. نخ دندون می‌کشیم. چراغ‌ها رو خاموش می‌کنیم. بیشتر بخوانید
در قطار بودم، و در ذهنم تلاش می‌کردم دو دنیا و اتفاق‌هایی که در آن‌ها روی می‌دهد را بر هم بیشتر بخوانید