سیستم کاری 996؛ سخت‌کوشی یا کار تا پای جان

برده ‌داری مدرن.

استثمار نیروی انسانی.

بهره کشی تا پای جان.

استبداد شرکت‌های تکنولوژی.

این‌ها تیترهاییه که در مقابل سیستم کاری متداول شرکت‌های چینی به چشم‌مون می‌خوره: سیستم کاری 996. یعنی چی؟ یعنی 9 صبح تا 9 شب و 6 روز هفته کار کار کار. می‌شه 72 ساعت در هفته که تازه در بعضی شرکت‌ها و به قول خودشون به اقتضای پروژه ممکنه به صورت موقت به هشتاد تا صد ساعت هم برسه.

ما در پادکست بی‌پلاس تا حالا سه بار از چین شنیدیم. یکی خلاصه کتاب چین از کیسینجر که اپیزود 59 پادکست بود, یکی  خلاصه کتاب عصر جاه‌طلبی از وان اسنوس که از یک زاویه‌ی متفاوت فردیت و فردگرایی به ماجرای تحولات چین و معجزه‌ی اقتصادیش پرداخته یکی هم نانکینگ که ماجرای جنایت ژاپنی‌ها در شهر نانکینگ چین بود. در کانال یوتیوب بی‌پلاس هم کنجکاوی‌های تاریخی زیادی در مورد چین کردیم و باز هم ادامه می‌دیم.

یکی از چیزهایی که در مورد چین خیلی می‌شنویم اینه که یک عامل پیشرفت چین فرهنگ کاری و نیروی انسانیش بوده. در این پست یه کم سرک کشیدم که این سیستم کاری چیه و چه جوری کار می‌کنه.

نویسنده: گیتی عاصمی 

 

سخت‌ کوشی، راه رسیدن به خوشبختی

سخت‌کوشی یکی از ویژگی‌های چینی‌هاست. از آدم‌های خارجی (غیر چینی) که در این کشور کار کردند یا حتی فقط به شهرهای بزرگ چین مثل شانگهای و پکن سفر کردند زیاد درباره این ویژگی می‌شنویم. کار زیاد، منظم و شبانه‌روزیِ این جمعیت عظیم در شهرهای بزرگ و پیشرفته احتمالا یکی از تصویرهاییه که آدم‌ها رو خیلی تحت تاثیر قرار می‌ده یا حتی واسه‌شون الهام‌بخشه. تقریبا محدود به چین هم نمی‌شه. فرهنگ کاری آسیای جنوب شرقی مثل ژاپن و کره جنوبی هم به همین چیزها معروفه.

چین تونست با چهل سال کار اون فقر فراگیر رو تبدیل به یک ثروت عظیم کنه. چینی‌ها که در پایین‌ترین سطح شاخص‌های ابتدایی رفاه بودند و حدود 20 میلیون نفرشون در یکی از بزرگ‌ترین قحطی‌های تاریخ مردند امروز تقریبا در تمام رده‌ها و شاخص‌های ثروت به اون بالای لیست‌های جهانی رسیدند.

این قحطی بزرگ چه سالی بود؟ 1961. یعنی همون سالی که جان اف کندی در امریکا رییس جمهوره، الویس پریسلی تقریبا هر چی می‌خونه پرفروشه، جنگ ویتنام به طور رسمی شروع شده، پتروشیمی آبادان افتتاح شده، دیوار برلین همین سال ساخته شده، گوگوش اولین ترانه‌هاش رو خونده، یوری گاگارین اولین نفریه که به فضا سفر کرده و باراک اوباما و جورج کلونی هم همون سال به دنیا میان. می‌بینی؟ واقعا دور نیست. اون سال در چین 20 میلیون نفر (طبق آمار رسمی) جون‌شون رو در اثر گرسنگی از دست دادند.

مردمی که خیلی سخت کار کردند و عجیب نیست که سیستم کاری استانداردشون دوازده ساعت کار در شش روز هفته باشه. سیستم کاری 996 با روایت‌های پشتش از دو نسل قبلی پشتیبانی می‌شه که هنوز زنده است و امکان انتقال این فرهنگ کاری رو به نسل‌های بعدی داره: سخت‌کوشی یک ارزشه و برای رسیدن به خوشبختی باید تلاش کرد، باید سخت کار کرد و روستا و شهر و کشور رو به قدرت رسوند.

توجیه بهره‌کشی 996 با سخت‌کوشی حرفیه که خیلی وقت‌ها برای بقیه در کشورهای دیگه هم الهام‌بخشه؛ من رییسی داشتم که برای تشویق کارکنانش به کار بیشتر از همین مثال‌های چینی می‌زد. شما هم اگر پای صحبت‌های مدیران استارتاپ‌ها در اکوسیستم خودمون نشسته باشید از این حرف‌ها زیاد شنیدید. خیلی‌ها عامل پیشرفت اقتصادی چین رو همین سخت‌کوشی نیروی انسانیش می‌دونن. نیرویی که با برنامه پای کار ایستاده و پدرش روزهای سخت رو به یاد میاره و حالا خودش داره در برج‌های چند صد متری برای غول‌های بزرگ تکنولوژی کار می‌کنه.

 

رقابت، کار غیرمعمولی می‌خواد

رقابت با ابرقدرت‌ها تقریبا از همون اولین قدم‌ها برای توسعه‌ی اقتصادی در سیستم کاری چین پیداست. “کارگران امریکایی روزی هشت ساعت کار می‌کنند؟ ما بیشتر کار می‌کنیم. شرکت‌های تکنولوژی بزرگ دو شیفت کاری دارند؟ ما سه تا شیفت می‌ذاریم. آخر هفته هم کار منعطفه و اضافه کاری بهش تعلق می‌گیره؟ ما آخر هفته رو کلا روز کاری در نظر می‌گیریم، همه بیان سر کار. دو روز تعطیلی نیاز نیست. یه روز بسه اون هم برای محترم‌شمردن مکتب کنفوسیوس”.

جک ما موسس و مدیرعامل سابق گروه علی‌بابا که از طرفدارهای سیستم کاری 996 بوده و هست خیلی روشن و شفاف گفت اگر کسی نمی‌خواد این جوری کار کنه سراغ شرکت ما نیاد، ما دنبال کارکردن با آدم تنبل نیستیم. جک ما معتقده پیشرفت و رقابت‌کردن با کسب و کارهای بزرگ نیاز به تلاش بیشتر داره. ثروت و رفاه ساده به دست نمیاد، کار عادی و معمولی 44 ساعت در هفته رو همه می‌تونن انجام بدن ولی برای رقابت ما نیاز به کاری بیشتر از نرمال داریم. جک ما در جلسه‌ای داخلی به نیروهاش گفته این که می‌تونید با سیستم 996 کار کنید یک موهبت بزرگه  – a huge blessing – باید قدر این نعمت رو دونست و ازش برای پیشرفت استفاده کرد.

جالبه که یکی از چشم‌اندازها و آرزوهای همین آقای جک ما اینه که با توسعه‌ی هوش مصنوعی و استفاده از ربات‌ها ما فقط لازم باشه 12 ساعت در هفته کار کنیم. یعنی همین هوش مصنوعی که الان باید برای به دست آوردنش تا روزی صد ساعت کار رو بپذیریم.

ایلان ماسک پر حاشیه هم یک جمله‌ی مشهور داره که احتمالا در اینستاگرام و لینکدین به چشم‌تون خورده: اگر می‌خواید دنیا رو عوض کنید باید حداقل 80 ساعت در هفته کار کنید.

کار کار تا پای مرگ

در چین سال 2018 نتایج یک نظرسنجی نشون داد 60 درصد آدم‌هایی که بعد از 1990 متولد شدند خواب کافی ندارند و به خصوص ساکنان شهرهای بزرگ بیشترین میزان بی‌خوابی رو تجربه می‌کنند؛ یعنی همون جاهایی که بیشترین شرکت‌ها هستند. کارکنان جوان این شرکت‌ها گفتند کار زیاد باعث می‌شه فکر کنیم دیگه هیچ زمانی برای خودمون نداریم، وقتی می‌رسیم خونه به قدری خسته‌ایم که دوش و یه کم سوشال مدیا و خواب. به همین خاطر یه رفتار به وجود اومد که یه اسم چینی هم واسه‌ش گذاشتن، ترجمه‌ش تقریبا می‌شه این: انتقام با نخوابیدن. یعنی تلاش می‌کنند که نخوابن. منطقی هم به نظر می‌رسه. آدمی که دوازده ساعت سر کاره، شب هم اگر زود بخوابه فکر می‌کنه زندگیش رفت سوخت پای کار. پس نخوابیم بشینیم بیدار یه کم خارج از استبداد سیستم کاری فقط کارهایی رو که خودمون دوست داریم بکنیم.

یه گزارش دیگه که مرکز ملی آمار چین و شبکه CCTV سال 2020 انجام داده بودند می‌گفت مدت زمان “غیر کاری و بیدار” کارکنان چینی متوسط 2.42 ساعته که این عدد 25 دقیقه کمتر از سال قبلشه. یعنی با این‌که کارشناس‌ها هشدار دادند که ریسک سلامت در کم‌خوابی چه قدر بالاست و چه عوارضی به دنبال داره باز هم این انتقام داره گسترده‌تر می‌شه، انتقامی که در نهایت بیشتر از خود کارمند گرفته شده تا سازمانش. تخمین زده می‌شه که سالانه در چین حدود 600 هزار نفر بر اثر استرس ناشی از کار زیاد یا اثرات اون جون خودشون رو از دست می‌دن. در ژاپن به مرگ ناشی از کار زیاد می‌گن کاروشی (Karoshi) همین عنوان در چین و کره جنوبی هم استفاده می‌شه. کم خوابی‌، فشار روانی، رژیم لاغری و چاقی بیش از حد و بوووم مرگ ناگهانی. بعد هم یکی از درگیری‌های بازماندگان اینه که پیچیده‌اس بخوان به بیمه ثابت کنن کاروشی علت مرگ بوده. اون‌هایی که خودکشی می‌کنند که دیگه تقریبا هیچی. ژاپنی‌ها دست‌شون درد نکنه یه اسم هم برای اون ساختند: کاروشیساتسو.

 

996=ICU

بالاخره سال 2019 صدای اعتراض‌ها بلند شد. مارچ 2019 کمپین 996.ICU در پلتفرم گیت هاب ایجاد شد که هشدار می‌داد در شرکت‌های تکنولوژی چه اتفاقی داره میفته. شعارش این بود که زندگی توسعه‌دهنده‌های کسب و کار مهمه و همون طور که اسم و لوگوی کمپین هم نشون می‌ده حرف اصلی اینه که کار کردن با سیستم 996 یعنی بستری‌شدن در بخش مراقبت‌های ویژه.

شاید یکی از دلایل اصلی ماجرا هم از چند ماه قبلش شروع شد که در نتیجه‌ی جنگ تجاری بین چین و امریکا، شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری بزرگ روی استارتاپ‌ها و کسب و کارهای نوپا دچار بحران جذب سرمایه شدند. اسم اون دوران رو گذاشتند “زمستان سرمایه‌گذاری” و شروع کردند کارمندها رو اخراج کردن، پاداش‌ها قطع شد، مزایا و هزینه‌های اداری رو کم کردند و در نتیجه‌ برنامه‌نویس‌ها که تا اون موقع داشتند بهترین حقوق‌ها رو  می‌گرفتن–در سطح شرکت‌های خودشون دیگه، وگرنه باز هم اضافه کاری بدون پرداخت و مصایب کار زیاد سر جاش بود– حالا نادیده گرفته شدند و کم کم اعتراض‌هایی از چند تا شرکت بزرگ تبلیغاتی و کسب و کارهای آنلاین بلند شد.

کمپین 996.ICU دیگه میخو کوبید. خیلی زود پرطرفدار شد و نه تنها کارمندان چینی بلکه از کشورهای دیگه هم بهش واکنش نشون دادند. کارمندان مایکروسافت برای پشتیبانی صفحه مشابه دیگری به نام support.966.ICU ایجاد کردند و دولت چین هم واکنش نشون داد و گفت این کار قطعا غیرقانونیه و یه بار دیگه قوانین رسمی کار رو به شرکت‌ها گوشزد کرد. انگار که این سیستم کاری تا الان داشته زیرزمینی و غیرقانونی کار می‌کرده.

شرکت‌هایی که اسم‌شون در این لیست اومده بود شروع کردند به توجیه‌کردن که اجباری نبود و ما فقط دفترو باز گذاشته بودیم هر کس می‌خواد بمونه به کارهای عقب‌مونده‌ش برسه یا مثلا می‌گفتند ما قانون 44 ساعت در هفته رو مبنا گرفته بودیم اما اگر کسی می‌موند تشویقی دریافت می‌کرد. بعد مثلا تشویقی چی بود؟ تاکسی مجانی شب دیروقت به خونه یا اسنک یا شام.

گزارش‌ها و تجربه‌های کارکنان فناوری در برج‌های شیک و مدرن شهرهای بزرگ گوانگژو، پکن و شانگهای به قدری عجیب و غریب بود که دیگه مساله فقط در مورد ساعت کار طولانی نموند. مثلا بعضی‌ها می‌گفتند برای این‌که زیاد توی دستشویی نمونیم شرکت ما یه کاری کرده بود اینترنت اون‌جا قطع بشه یا هزار نفر بودیم اما کلا 8 تا دستشویی داشتیم و بعضی وقت‌ها باید بیست دقیقه توی صف منتظر می‌موندیم یا درهای دستشویی تایمر داشتند و سر یه زمان مشخصی در باز می‌شد بنابراین باید زود کارتو می‌کردی.

آخرهای سال 2020 یکی از کارمندهای جوان شرکت پیندودو که از بزرگ‌ترین شرکت‌های تجارت الکترونیک چین – و البته دنیا – است وقتی ساعت یک و نیم نیمه شب از کار برمی‌گشت از یه جایی سقوط کرد و مرد. یه کم بعدترش کارمند دیگری از همین کمپانی رفت زادگاهش و خودکشی کرد. دوباره واکنش‌های عمومی بالا گرفت. می‌گفتند همه‌ش به خاطر شرایط سخت کاریه. رقابت بالاست و اگر تو این کارو انجام ندی، یه نفر دیگه هست که انجامش بده.

پیدوندو یه نفر رو اخراج کرد چون خبر از حال رفتن همکارش رو توییت کرده بود. طرف مثلا چند شبه نخوابیده نشسته پای کار، از حال رفته آمبولانس اومده بردتش. همکارش توییت کرد باز هم افتضاح دیگری از شرکت و اخراجش کردند. رسوایی پشت رسوایی.

وقت استراحت رسید؟

این روزها یعنی تابستان 2022 به نظر می‌رسه دولت چین حمایتش رو از کارمندها بیشتر کرده و قوانین محکم‌تری برای شرکت‌های بزرگ گذاشته که دور زدنش خیلی ساده نیست. چند تا از غول‌های اینترنتی چین اعلام کردند که آخرهفته‌ی دو روزه رو برمی‌گردونند. بعضی‌ها هفته‌های گردشی کار سنگین گذاشتند به نام هفته بزرگ و هفته کوچک که مثلا هفته بزرگ روی سیستم 996 بود و هفته کوچک همون سیستم قانونی کار. وی چت که یکی دیگه از بدنام‌های این سیستم بود ساعت کاری رو تغییر داد به ده صبح تا 6 بعد از ظهر و پنج روز در هفته و اعلام کرد اگر کسی بخواد بیشتر از این زمان بمونه به یک درخواست و اجازه‌ی رسمی از مدیرش نیاز داره (اسمش هم شده سیستم کاری 1065).

بعضی‌ها به این حمایت‌ها از سمت دولت خوش‌بین هستند و از نظر بعضی دیگه این فقط شعار و کار تبلیغاتی در راستای پیام رییس جمهور شی جین پینگه وقتی که آخرهای تابستون 2021 با اعلام پایان فقر مطلق در چین شعار “شکوفایی برای همه” یا شکوفایی مشترک رو عنوان کرد. استراتژی اقتصادی که می‌گه باید این شکاف طبقاتی بزرگ رو برداریم و بخش بزرگ ثروت دست طبقه متوسط باشه.

 

سیستم 1065 سخت‌تره؟

همون طور که می‌شه حدس زد سیستم کاری 996 طرفدار هم داره. بعضی از این کارمندها از شهرهای کوچک‌تر به این آسمونخراش‌های غول‌پیکر اومدند و اصلا کسی رو ندارند که بخوان باهاش وقت بگذرونند یا مثلا بعضی از کارمندها معتقدند نداشتن اضافه کاری درآمدشون رو کمتر می‌کنه و یه جور دیگه بهشون فشار روانی وارد کرده. اما به نظرم مهم‌ترین نکته اینه که سیستم کاری 1065 اهداف و سازوکار پروژه‌هاشون رو تغییر نداده، ددلاین‌ها و هدف‌گذاری‌ها مثل قبله و همچنان شب و آخرهفته باید از خونه کار رو پیش ببرند؛ با این تفاوت که دیگه از حقوق اضافه‌کاری و اسنک و شام مجانی هم خبری نیست. اینو چی می‌گی آقای رییس جمهور؟

 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

برای نوشتن این یادداشت به جز منابعی که سر جای خودشون در متن لینک دادم، این ویدیوهای زیر رو هم در یوتیوب دیدم که اگر دوست دارید بیشتر کنجکاوی کنید پیشنهاد می‌کنم بهشون سر بزنید:

گزارش Vice Asia

فرهنگ کاری 996 در چین

سیستم کاری 996 واقعیه؟

یک روز کاری 16 ساعته در شرکت چینی