اختاپوسها موجودات شگفت‌انگیزی‌ان که می‌شه گفت دیر کشف شده‌ن. تا مدت‌ها احتمالا سوال خیلی‌ها فقط این بوده که چرا خون اختاپوسها به جای قرمز آبیه، که جوابش اینه که پروتئین هموسیانین که اکسیژن رو تو بدن اختاپوس حمل می کنه به جای آهن حاوی مسه تا انتقال مولکول‌های اکسیژن رو در شرایط سرد و کم‌اکسیژن اقیانوس کارآمدتر کنه. اما اختاپوسها شگفتی‌های بیشتر از این دارن که ما تو خلاصه‌ای که از کتاب «ذهنهای دیگر» تو اپیزود ۴۵ پادکست بی‌پلاس تعریف کردیم ازشون حرف زدیم. تو این نوشته از هشت ویژگی باورنکردنی اختاپوسها می‌گیم که در کتاب «ذهنهای دیگر» به بعضی‌هاش اشاره شده.
نویسنده: مریم مهری
دارای بیش از یک مغز
این رو دیگه همه می‌دونن که اختاپوسها هشت تا بازو دارن ولی اینکه هر کدوم از این بازوها تو خودش یه مغز کوچیک داره چطور؟ اختاپوس علاوه بر یه مغز مرکزی، هشت تا مغز دیگه هم تو بازوهاش داره و این مغزها به این موجود توانایی می‌ده تا کارهاش رو با بازوهاش سریعتر و موثرتر انجام بده. علاوه بر این در حالیکه هر بازو قادر به عمل مستقله، قادر به چشیدن و لمس کردن و حرکت بدون جهت هم هست. این قضیه سال ۲۰۱۱ ثابت شد، وقتی که محقق‌ها داشتن آزمایش می‌کردن که آیا اختاپوس می‌تونه یکی از بازوهای خودش رو مستقل برای رسیدن به غذا پیچ و تاب بده و راهنمایی کنه یا نه.
به طور جدی باهوش
دانشمندها از اندازه‌ی مغز حیوان نسبت به بدنش به عنوان راهنمای تقریبی میزان هوشی که داره استفاده می‌کنن. چون این نسبت نشون می‌ده که حیوون چقدر تو مغز خودش سرمایه‌گذاری می‌کنه. گرچه این اندازه‌گیری کامل نیست و عوامل دیگه‌ای مثل میزان چین‌خوردگی تو مغز نقش دارن اما مشخصه که حیوانات باهوش‌تر نسبت به بدنشون مغز بزرگتری دارن.
نسبت مغز و بدن یه اختاپوس در بین بی‌مهرگان بزرگترینه و حتی از خیلی از مهره‌داران هم بزرگتره. اختاپوسها به اندازه‌ی یه سگ نورون دارن. اختاپوس معمولی حدود ۵۰۰ میلیون نورون داره که حدود دوسومش تو بازوهاش هستن. بقیه تو مغز دونات شکلی قرار دارند که در اطراف مری پیچیده شده و تو سر اختاپوس قرار گرفته. اختاپوسها به طرق مختلف هوش خودشون رو نشون دادن. کارهای پیچیده‌ای برای دریافت پاداش غذا کردن، از پیچ و خم‌ها گذشتن و در ورود و خروج از ظرف‌های مختلف ماهر بودن. مثلا دیدن که تو یه آزمایشگاه همه‌ی ماهی‌ها یکی یکی دارن کم می‌شن، یه دوربین فیلمبرداری کوچیک نصب کردن و متوجه شدن که یه اختاپوس از مخزن خودش خارج می‌شه، به مخزن دیگه‌ای می‌ره، درش رو باز می‌کنه، ماهی رو می‌خوره، در رو می‌بنده و برمی‌گرده مخزن خودش و مخفی می‌شه.
توانایی استفاده از ابزار
استفاده از ابزارها در قلمرو حیوانات تقریبا نادره و چیزیه که ما تمایل داریم باهاش با میمون‌ها، دلفین‌ها و بعضی پرنده‌ها مثل کلاغ و طوطی ارتباط بگیریم. ولی ابزار یه معیار خوب برای توانایی یادگیریه. در بین بی‌مهره‌ها فقط اختاپوس و چند حشره‌ی شناخته‌شده هستند که از ابزار استفاده می‌کنن. تو فضای آزمایشگاه اختاپوسها ابزار می‌سازن تا بتونن غذا بگیرن، به عنوان پاداش. اما خارج از آزمایشگاه هم دیده شده که اختاپوس‌های وحشی با ابزار چاله‌های کوچیکی می‌سازن و از سنگ‌ها برای ایجاد نوعی سپر برای حفاظت استفاده می‌کنن. هرچیزی پیدا کنن روی هم تلنبار می‌کنن، مثل سنگ و پوسته‌ی شکسته و حتی شیشه و درپوش بطری.
توانایی تشخیص افراد
به نظر میاد که اختاپوسها می‌تونن موجوداتی خارج از گونه‌ی خودشون رو تشخیص بدن، از جمله چهره‌ی انسان. این رفتار منحصربه‌فردی نیست و بعضی پستاندارها و کلاغ‌ها هم توانایی تشخیص دارن ولی خیلی غیر معموله. تو یکی از گزارش‌ها اومده بود که اختاپوسی رو که در دانشگاه نگهداری می‌شده دیدن که از یکی از کارکنان بیزار بوده. هربار که اون آدم از کنار آکواریوم اختاپوس رد می‌شد، اختاپوس به طرفش آب می‌پاشید.
زیست‌شناس‌ها در آکواریوم سیاتل آزمایشی رو برای توانایی تشخیص اختاپوس غول‌پیکر اقیانوس آرام طراحی کردن. در طول دو هفته، یه نفر به طور منظم به گروهی از اختاپوسها غذا می‌داد، در حالی که نفر دیگه‌ای با یه چوب مویی اونها رو لمس می‌کرد. در آخر آزمایش، اختاپوسها رفتار متفاوتی با نگهبان خوب و بد داشتن که تایید می کرد می‌تونن این دونفر رو از هم متمایز کنن، به رغم اینکه اونها لباس‌های یکسان پوشیده بودن.
جفت‌گیری غیر معمول
خیلی از اختاپوس‌های نر دستگاه تناسلی خارجی ندارن و در عوض از یه بازوی اصلاح‌شده به اسم هکتوکوتیلوس برای انتقال اسپرم خودشون به ماده استفاده می‌کنن. ظاهر هکتوکوتیلوس بین گونه‌ها متفاوته. بعضی‌هاشون شبیه سرنگ هستند، بعضی‌ها شبیه قاشق و حتی دیدن که در گونه‌ای متعلق به آتلانتیک شمالی شبیه قرص نون تسته. هر گونه‌ای روش مخصوص به خودش رو برای جفت‌گیری و انتقال اسپرم داره. در بعضی گونه‌ها اختاپوس نر یک قدم جلوتر می‌ره و تلاش می‌کنه برای تولید مثل و آلت جنسی خودش رو برای اختاپوس ماده باقی می‌ذاره. وقتی که گونه‌ی نر اسپرمش رو تحویل می‌ده بازی دیگه تموم می‌شه و اکثر اختاپوس‌های نر در عرض چند ماه بعد از جفت‌گیری می‌میرن.
مادران فداکار
زندگی برای اختاپوس‌های مادر هم آسون نیست. اونا به معنای واقعی کلمه جونشون رو برای بچه‌هاشون می‌دن. در بعضی از گونه‌ها، مادرها از تخمک‌ها خودشون در مقابل خطرات و مخصوصا شکارچی‌ها محافظت می‌کنن و روی سر تخم‌ها آب می‌ریزن تا بهشون اکسیژن برسه. این رفتار تا خروج تخم‌ها ادامه پیدا می‌کنه و در گونه‌هایی که در عمق کم اقیانوس هستند تا سه ماه جریان داره. اما بعضی از اختاپوسها مراقبت خودشون رو به حداکثر می‌رسونن تا جایی که دیدن یه گونه از اختاپوس ۵۳ ماه مراقب بچه‌هاش بوده. این طولانی‌ترین دوره‌ی پرورش در بین حیواناته. غواص‌ها هیچ‌وقت ندیدن که ماده تخم خودش رو رها کنه و بره پی شکار، حتی وقتی خرچنگ یا میگویی در نزدیکی باشه. در عوض محققان متوجه شدن که ماده در حال محو شدنه، وزنش کم شده، پوستش شل و رنگ پریده و چشم‌هاش کدر شده‌ن. فداکاری شگفت‌انگیز به بچه‌ها زمان می‌ده که پیشرفت‌های زیادی بکنن.
تغییر چهره برای فرار
اختاپوسها احتمالاً ماهرترین هنرمندان استتار جهان هستن. هزاران سلول منحصر به فرد زیر پوستشون به اسم کروماتوفور بهشون کمک می‌کنه که در یه لحظه تغییر رنگ بدن. علاوه بر این نواحی کوچیکی روی پوستشون دارن که می‌تونن منبسط یا منقبضش کنن و به سرعت بافت پوستشون رو تغییر بدن تا با محیط اطراف مطابقت داشته باشه. یه گونه‌ای از اختاپوس سال ۱۹۹۸ تو اندونزی کشف شد که مثل بقیه‌ی اختاپوسها از صخره‌ها و جلبک‌های اطراف کپی نمی‌کنه، بلکه خودش رو مثل حیوانات دیگه‌ای درمیاره که شکارچی‌های زیر آب تمایلی به گیر انداختنشون ندارن. اختاپوس‌های تقلیدی، شکل خیلی از حیوانات رو تقلید می‌کنن تا از شکارچی‌ها در امان بمونن. می‌تونن به شکل سنگ دربیان یا در نقش یه ماهی فرو برن یا حتی روی دوپا حرکت کنن.
سازنده‌ی شهرها
به جز استثنائات خیلی کم، اختاپوسها عموما موجودات ضد اجتماع هستند با این حال سال ۲۰۱۲ دانشمندان در یکی از خلیج‌های استرالیا به کشف شگفت‌انگیزی دست پیدا کردن: اختاپوسی که شهرهای زیر آب رو می سازه. اجتماعاتی از چاله‌ها و انبوهی از صدف‌ها که ساخت شهر رو جشن می‌گیرن. اندازه‌ی جمعیت مطمئنا مطابق با استانداردهای لندن نیست و این اختاپولیس یا شهرهای اختاپوسی فقط ۱۵ ساکن داره. همونطور که می‌دونیم زندگی در شهر با مزایا و معایب مختلفی همراهه، از تجاوز مکرر تا تعقیب و گریز و تخلیه‌ی خانه‌ها. محقق‌ها می‌گن مطمئن نیستند که زندگی در یک شهرک پرجمعیت چه فایده‌ای برای این اختاپوسها داره اما ممکنه فقط یه موقعیت ضرروی باشه و نیاز به فضاهای محدودی در منطقه‌ی مسطحی احساس بشه.
برای نوشتن این یادداشت از منبع زیر استفاده کردم
در قطار بودم، و در ذهنم تلاش می‌کردم دو دنیا و اتفاق‌هایی که در آن‌ها روی می‌دهد را بر هم بیشتر بخوانید
اگه نگاه کنیم به نقشه‌ی جغرافیایی اختراعات بشر و به ازای هر اختراعی که در یک محدوده‌ی جغرافیایی انجام شده بیشتر بخوانید
ما هر روز بر اساس شواهد دم دستی تصمیم می‌گیریم. توی دو راهی‌ها قضاوتی می‌کنیم درباره‌‌ی مسیرهایی که مقابلمونه، یک بیشتر بخوانید