کتاب عربستان از درون نوشته رابرت لیسی که خلاصه‌ش رو در اپیزود ۶۳ پادکست بی‌پلاس می‌شنویم، کتاب خواندنی و جالبیه. روایت روان و قصه‌گویی خوبی داره. جزئیات رویدادها و نزدیکی و دسترسی به افراد کلیدی، آدم رو کنجکاو می‌کنه که از نویسنده هم بیشتر بدونه. این آقای رابرت لیسی که تا این حد نزدیک شده به خاندان سلطنتی عربستان کی هست و چه ارتباطی با جمال خاشقچی داشته؟
نویسنده: گیتی عاصمی
رابرت لیسی نویسنده کتاب عربستان از درون تقریبا بالای تمام بیوگرافی‌هاش نوشته «نویسنده و تاریخ‌نگار». همون نگاه اول به وبسایتش هم نشون می‌ده که به طور جدی یه تاریخ‌نگار سلطنتی‌نویسه:
- آخرین کتابش -نبرد برادران- در مورد دو برادر هنری و ویلیام شاهزاده‌های انگلیسی و تیرگی روابط بین‌شونه. رابرت لیسی در مجله‌های مختلف برای معرفی بیشتر کتابش هم که شده، موضوع قهر و جروبحث‌های این دو برادر رو با تفسیر و جزئیات شرح می‌ده. شاید برای مخاطب غیر انگلیسی خیلی هم جذاب نباشه اما در انگلستان کم طرفدار نداره.
- رابرت لیسی از سال ۲۰۱۶ مشاور تاریخی سریال موفق و پرطرفدار The Crownدر نتفلیکس هم هست. تا حالا چهار فصل سریال تاج یا The Crown منتشر شده. این سریال داستان زندگی ملکه الیزابت دوم از زمان ازدواجش و تمام اتفاقات سیاسی بعد از اون رو تعریف می‌کنه. سریالی به کارگردانی پیتر مورگان که قبلا برای فیلمنامه‌ی «ملکه» جایزه‌ی گلدن گلوب و فستیوال فیلم ونیز رو گرفته بود. چرا جوایز کارگردان مهمه؟ چون احتمالا چنین نویسنده و کارگردان کاربلدی یک مشاور تاریخی خبره کنارش داره.
- هر چی در کارهای رابرت لیسی بری عقب‌تر، در حال نوشتن بیوگرافی اشخاص و چهره‌های مهم دربار انگلیس بوده. از خود ملکه الیزابت دوم گرفته تا یکی از محبوب‌ترین زنان قرن بیستم: پرنسس دایانا. برای کتاب پرنسس که زندگی‌نامه دایانا از کودکی تا جوانی و اوج محبوبیتشه با مدیر هنری مجله ساندی تایمز هم همکاری کرده و کتاب تماشایی و پر از تصویری رو ساختن. کتاب چه زمانی چاپ شده؟ سال ۱۹۸۲ یعنی پونزده سال قبل از این که دایانا در اون تصادف همراه با دوست پسرش دودی الفاید از دنیا بره.
حواس‌تون به اسمش باشه پایین‌تر می‌گم از قضای روزگار دودی الفاید چه کسی بود؟
خلاصه کمی در کارهای رابرت لیسی که جستجو کنیم چنین چیزهایی در مورد کارهای قبلیش دستگیرمون می‌شه؛ البته توی پرانتز بگم که دو سه تا کتاب غیر پادشاهی هم داره.
رابرت لیسی پرفروغ در خاندان سلطنتی، کم فروغ در شبکه‌های اجتماعی
لیسی از این نویسنده‌های فعاله ولی چندان هم در شبکه‌های اجتماعی مشغول نیست. البته برای یک تاریخ‌نگار شاید طبیعی به نظر برسه؛ هر چی باشه ویژگی پررنگ شبکه‌های اجتماعی همینه که مختص قصه‌ها و واکنش‌های همین لحظه است. ولی به هر حال رابرت لیسی هم یه اکانت اینستاگرام و توییتری داره و چند تا عکس جدید و قدیمی هم گاهی پست کرده. دو سه تا عکس در اینستاگرامش هست که خیلی چشمم رو گرفت:
یه عکس از دسامبر ۱۹۷۹، رابرت لیسی جوان لباس سنتی عربی به تن داره. لباس نفیسی هم به نظر می‌رسه و از این زری دوزی‌ها داره. کنار سه تا مرد بادیه‌نشین در صحرای شمالی مدینه نشسته. حالت چهره‌ش یه اخمی داره که انگار داره خیلی دقت می‌کنه، یه ذره تعجب داره، یه ذره انگار فکرش یه جای دیگه است. خلاصه به نظر من عکس جالبیه، از دورانی که لیسی رفته یک سال و نیم در جده و کنار عرب‌ها زندگی کرده تا کتاب عربستان از درون رو بنویسه.
در عکس یه “دله” به دست داره، از همین فنجون‌های کوچک قهوه‌خوری عربی. تاریخ عکس می‌شه آخر همون سالی که جعیمان و طرفداران المهدی ریختن در مسجدالاحرام و کعبه رو اشغال کردن. در اپیزود ۶۳ خلاصه کتاب عربستان از درون این ماجرا رو تقریبا مفصل می‌شنویم. در خود کتاب هم نویسنده خیلی خوب و با جزئیات این ماجرا رو تعریف می‌کنه. هم خود واقعه رو، هم قبلش رو و هم تاثیرات بعدش رو.
یه عکس جالبی هم داره که خیلی توریستی با لباس بلند سفید عربی – دشداشه- شال آبیش رو مدل انگلیسی گره زده و جلوی یکی از درگاه‌های شهر باستانی مداین صالح ایستاده. مداین صالح بازمانده‌های یه شهریه وسط صحرای شمال عربستان که می‌رسه به نبطی‌ها. چرا عکسش جالبه؟ چون توریست زیادی این‌جا نمی‌ره و مسلمانان معتقدند این یک مکان نفرین‌شده است و باید ازش دور موند. واقعا حرف‌زدن از مداین صالح دیگه این یادداشت رو زیادی طولانی می‌کنه ولی خیلی پیشنهاد می‌کنم یه کم جستجو کنید در موردش و بیشتر از رازآلودیش بخونید، عکس‌هاش رو ببینید وسط طوفان شن و تا چشم کار می‌کنه خاک و خاک. اولین اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو از کشور عربستان سعودی، سال ۲۰۰۸.
ردپای جمال خاشقچی در آلبوم عکس رابرت لیسی
لیسی یه عکس دو نفره خیلی دوستانه با جمال خاشقچی روزنامه‌نگار داره. دست انداخته گردنش و هر دو لبخند بر لب. زیرش نوشته: دوست من جمال خاشقچی روزنامه‌نگار و منتقد برجسته سعودی در استانبول ناپدید شد. عکس فردای روزی منتشر شده که خاشقچی وارد کنسولگری عربستان سعودی در ترکیه شد و هرگز -حداقل زنده- بیرون نیومد.
در کتاب عربستان از درون هم اسم جمال خاشقچی رو زیاد می‌شنویم، هم اسم خودش رو هم اسم عموش و هم پدربزرگش رو. پدربزرگش محمد خاشقچی اصل و نسبش ترک و پزشک مخصوص ملک عبدالعزیز بنیان‌گذار آل سعود بود. عموش عدنان خاشقچی که همین چند سال پیش در لندن از دنیا رفت از دلال‌های بزرگ اسلحه در منطقه بود و ما هم در ایران در رسوایی مک فارلین اسمش رو شنیدیم. همین آقای عدنان دایی دودی الفاید هم می‌شد. یعنی دوست پسر پرنسس دایانا. خلاصه در کتاب و تاریخ عربستان سعودی هم که نگاه می‌کنی جمال خاشقچی درسته همیشه روزنامه‌نگار منتقدی بود اما خانوادگی و از نظر روابط مشورتی ارتباط خیلی زیادی با پادشاهی سعودی به خصوص ملک فهد و ترکی الفیصل داشت. در واقع همیشه به نهاد قدرت نزدیک بود. حالا چی شد که یک دفعه با محمد بن سلمان تا این حد به مشکل رسید؟ کاری نداریم. کلا برداشت من اینه که شما اگر اسمت از عربستان سعودی بلند بشه حالا چه در سیستم قدرت سمتی داشته باشی چه کسب و کار بزرگی در ساز و کار اقتصادی عربستان به هم بزنی یا حتی وقتی منتقد قدرت حاکمی به احتمال بسیار زیاد به سیستم نزدیکی. لیسی به درستی به خاشقچی میگه یک «خودی آگاه».
رابرت لیسی هم علاوه بر دوستی با خاشقچی، در نوشتن چند تا یادداشت انتقادی در مورد پادشاه و ولیعهد عربستان باهاش همکار بوده. یه مطلبی فوریه ۲۰۱۸ با هم در واشنگتن پست منتشر کردند که تعریف و تمجید کرده از بعضی سیاست‌های محمد بن سلمان. ولی تمرکز اصلیش نقد سیاست‌های محمد بن سلمان بوده. توی اون یادداشت میگه درسته یازده شاهزاده رو دستگیر کرده و داره با فساد اقتصادی مبارزه می‌کنه ولی این به خاطر ترس از قدرت‌گرفتن همین شاهزاده‌هاس. وگرنه چرا به حرف مردم گوش نمی‌ده؟ چرا تعداد شاهزاده‌ها رو به طور کلی کم نمی‌کنه؟ این همه ثروت چرا دست این خانواده است؟ چرا روزنامه‌نگارها و استادهای دانشگاه رو که دستگیر کرده رها نمی‌کنه؟ یک ماه بعدش یه چیز دیگه به طور مشترک در گاردین نوشتن که باز به همین بازداشت روشنفکرها و روزنامه‌نگارهای سعودی گیر می‌داد و می‌پرسید که هدف ولیعهد از این ملاقات‌ها با مقامات انگلیسی چیه؟ نکنه به اسم منافع ملی و دارایی‌های همگانی دوباره سهم بدید از آرامکو؟
آخرین ملاقات لیسی و خاشقچی
خلاصه این جوری که به نظر می‌رسه رابرت لیسی همکار دقیق و ریزبین خاشقچی و شاید به چشم خاندان امروزی سعودی خیلی وقت‌ها شریک جرمش بوده. یه یادداشت هم خود لیسی بعد از مرگ جمال خاشقچی داره که میگه: من جمال رو از همون سال‌های نگارش کتاب عربستان از درون می‌شناختم اما سال ۲۰۰۳ اومد در سفارت لندن شروع به کار کرد با هم بیشتر دوست شدیم و آخرین بار همین تابستان همدیگر رو ملاقات کردیم که جمال همچنان به حکومت فعلی عربستان سعودی انتقاد داشت. در مورد تبعید خودخواسته‌ش به ترکیه حرف زدیم و این‌که برای گرفتن مدارک طلاق و ازدواج دوباره باید به سفارت عربستان بره. هر دو از ظهور گانگسترهای جدید سیاسی در همه جای جهان متاسف بودیم و معتقد بودیم که “قلدری” تبدیل شده به یک تکنیک حکومتی.
رابرت لیسی نویسنده ۷۷ ساله کتاب عربستان از درون این روزها همچنان پشت میز کار آفتابگیرش کنار گلدون‌های ارکیده نشسته و داره میراث خانواده‌های سلطنتی رو رصد می‌کنه.
برای نوشتن این یادداشت از منابع زیر استفاده کردم
– وبسایت لیسی:
https://www.robertlacey.com/
– اینستاگرامش:
https://www.instagram.com/robertlacey_com/
عربستان سعودی کشوری است که میزان مشارکت زنان در بازار کارش خیلی پایین است. سال ۲۰۱۷ کمتر از ۱۵ درصد بیشتر بخوانید
عربستان کشوری تاثیرگذاری در منطقه و در جهان اسلامه با حکومتی پادشاهی و موروثی. برای شناخت بهتر عربستان فعلی، باید بیشتر بخوانید
در خلاصه کتاب صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد، که در اپیزود ۱۰ پادکست بی‌پلاس تعریف کردیم، به بیشتر بخوانید