چرا باید به دنبال پیدا کردن خطاها و نقص‌ها در استدلال‌ها باشیم؟ چه راهکارهایی را برای انجام یک نقد خوب می‌توان به‌کار گرفت؟
نویسنده: عباس سیدین
ناقد جنگجو، یا زائر حقیقت
آن زمان‌هایی که بیشتر فیلم می‌دیدم و بیشتر مطالب مرتبط با فیلم و سینما می‌خواندم، همیشه از خواندن نقدهای بعضی منتقدها لذت می‌بردم و از نقدهای دیگرانی اصلاً خوشم نمی‌آمد. نه به‌خاطر موافق بودن یا مخالف بودن با حرفی که می‌زدند؛ بلکه به خاطر لحنشان و نگاهشان به کل موضوع نقد کردن.
یک منتقد همیشه به دنبال پیدا کردن چیزهایی در فیلم بود که دوستشان دارد؛ (و البته ضعف‌ها و خطاها را نادیده نمی‌گرفت) و دیگری همیشه دنبال پیدا کردن عیب‌ها. اولی در برخورد با یک فیلم سعی می‌کرد ببیند این فیلم چه خوبی‌هایی دارد که در مقابل ضعف‌هایش، باعث بشود به دیدنش بیارزد یا نیرزد. دومی اما برعکس بود. هدفش فقط نشان دادن خطاها و نقص‌ها بود، نه راهی برای پیدا کردن آن گوهر پنهانی که احتمالاً یک جایی در فیلم وجود دارد.
راهی به رهایی
کتاب «راهنمای تفکر نقادانه» به همین موضوع اشاره می‌کند. اینکه هدف نقد برتری فکری نیست؛ بلکه پیدا کردن راهی به حقیقت است. نقد کردن همیشه کار ظریفی است؛ چه در گفتگوهای خانوادگی و دوستانه و چه در درس و مدرسه و کتاب و مقاله.
استیون پینکر در کتاب «اینک روشنگری» می‌گوید که تک‌تک ما آدم‌ها به صورت کامل یا همیشه عقلانی نیستیم، اما اگر تلاش کنیم می‌توانیم به صورت جمعی عقلانی عمل کنیم. هدف از نقد کردن هم همین است، یا همین باید باشد. اینکه با پیدا کردن خطاها و نقص‌های همدیگر بتوانیم همه گامی به جلو برداریم؛ نه اینکه من برتری فکری یا توان استدلالم یا حتی بدتر، میزان اطلاعاتم را به رخ تو بکشم.
خلاصه کتاب اینک روشنگری را در اپیزود ۵۶ پادکست فارسی بی‌پلاس بشنوید
گفتگوی نقادانه می‌تواند خیلی سریع به جدل تبدیل شود، پس هرکدام از طرفین باید به سهم خود تلاش کنند تا به دیگری نشان دهند که دارند با دقت به حرف هم گوش می‌کنند و سوال‌هایشان از سر کنجکاوی است.
تمرین‌هایی برای رسیدن به حقیقت
نویسندگان کتاب «راهنمای تفکر نقادانه» راهنمایی‌هایی هم برای رسیدن به این هدف‌ها به ما ارائه می‌کنند.
– آیا منظورت را درست فهمیدم؟
وقتی حرف و استدلالی را می‌شنویم یکی از کارهای خیلی خوب و مفید این است که قبل از نقد کردنش، یک بار آنچه را که فهمیده‌ایم برای طرف مقابل تکرار کنیم. این هم باعث می‌شود که مطمئن باشیم برداشتمان از آن حرف، واقعاً همان چیزی است که منظور طرف بوده، و هم به مخاطب نشان می‌دهد که حرف او برایمان مهم است و سرسری فقط به دنبال رد کردن نظر او نیستیم.
– آیا می‌توان از حرفت اینطور نتیجه گرفت که …؟
توصیه‌ی دیگر نویسندگان کتاب «راهنمای تفکر نقادانه» این است که سوال‌های تکمیلی بپرسیم. این هم باعث می‌شود که بحث ادامه پیدا کند و هم به طرف بحث کمک می‌کند تا استدلالش را تقویت کند. یادمان هست که هدف رسیدن ما به حقیقت است، نه صرفاً رد کردن و شکست دادن حریف.
– اگر اجازه داشته باشم باید بگویم …
یک راه دیگر برای ایجاد این فضای کنجکاوی و جستجو برای حقیقت همراه کردن طرف بحث برای بررسی بیشتر موضوع است. اینکه موقع بحث برای نقد کردن حرفی مثلاً در یک حرکت ساده اجازه بگیریم، باعث می‌شود طرف صحبت ما و دیگر شنونده‌ها این احساس را داشته باشند که ما با هم و همراه هم داریم به دنبال هدف مشترکی می‌گردیم.
هدف از نقد کردن چیست؟
باید تلاش کنیم تا مکالمه ادامه پیدا کند. هدف از نقد کردن ادامه دادن گفتگو برای رسیدن یا نزدیک‌تر شدن به حقیقت است. اگر نقد را مثل یک نارنجک استفاده کنیم درست برخلاف این هدف عمل کرده‌ایم. شاید من بتوانم در یک بحث هم‌صحبتی را شکست بدهم، اما اگر پایان گفتگو نه من و نه او قدمی به حقیقت نزدیک‌تر نشده باشیم هیچ فایده‌ای از تلاشمان نبرده‌ایم.
-
تصویر متن را از timeshighereducation برداشته‌ام.
ما هر روز بر اساس شواهد دم دستی تصمیم می‌گیریم. توی دو راهی‌ها قضاوتی می‌کنیم درباره‌‌ی مسیرهایی که مقابلمونه، یک بیشتر بخوانید
آخر اپیزود ۳۹ بی‌پلاس یعنی چطور کتاب بخونیم، کتابی رو معرفی کردیم به اسم راهنمای تفکر نقادانه. اگه اون اپیزود بیشتر بخوانید
در بررسی استدلال‌ها مخصوصاً در یک موضوع مناقشه برانگیز لازم است به قضاوت‌ها و پیش‌فرض‌های ارزشی گویندگان هم توجه کنیم. بیشتر بخوانید
ممنون از علی آقا
خیلی خوب بود.
👏👏👏🙏🙏🙏
البته نویسنده آقای عباس سیدین بود ؛)
واقعا ممنون از تیم خوبتون
کتاب مورد بحث را معرفی نکردین از چه نویسنده یا انتشاراتی تهیه کنیم
تشکر از آقای سیدین
عالیه مطالبتون