از روایت‌هایی که چندوقت یک بار در شکل‌های گوناگون فراگیر میشود امکان ثروتمند شدن سریع و یک شبه ره صد ساله رفتن است. احتمالا در دوره‌ای از زندگی درگیر یکی از این روایت‌ها شده‌اید یا شاهد دلبستگی دیگران به چنین روایت‌هایی بودید. شرکتهای هرمی یکی از مشهورترین روایت‌های دنیای مدرن در این زمینه است. اما چرا این روایت پرتکرار ما را فریب میدهد؟
نویسنده: بشیر جاویدنیا
شرکت هرمی چگونه کار می‌کند؟
شرکت هرمی شامل یک شبکه سلسله‌مراتبی است که در آن هر فرد تعدادی زیرشاخه دارد. هر عضوی از این شبکه پولی وارد شرکت می‌کند به این امید که در آینده سودهای هنگفت به دست آورد. فرض کنید من عضو جدیدی از یک شرکت هرمی بشوم، اگر بتوانم افراد دیگر را قانع کنم که به عنوان زیرشاخه وارد سیستم شوند درصدی از پولی که این زیرشاخه‌ها به سیستم تزریق می‌کنند، به من تعلق می‌گیرد.
رابرت شیلر در کتاب اقتصاد روایی توضیح میدهد که روایت‌های قدرتمند معمولاً مانند یک اپیدمی عمل می‌کنند: در دوره‌ای بسیار فراگیر می‌شوند، پس از مدتی اثرشان کاهش می‌یابد، و سپس دوباره در دوره‌ای دیگر باز می‌گردند و شیوع پیدا می‌کنند. شرکتهای هرمی هم از همین دست روایت‌های قرتمند است.
خلاصه کتاب اقتصادروایی را بشنوید.
شرکتهای هرمی به ندرت کالای واقعی دارند. پایه‌اش بیشتر روی تمایل به سرمایه‌گذاری است. البته برخی از آنها نوعی شبه-کالا مثل اشیای لوکس، زیورآلات یا ساعت می‌فروشند البته نه به قیمت واقعی کالا. از این جهت شرکتهای هرمی نوعی طرح یا ترفند پانزی (Ponzi scheme) هستند. حالا این طرح پانزی چیست؟
طرح پانزی چیست؟
طرح پانزی نوعی روش کلاهبرداری است. نخستین بار چارلز پانزی از این روش استفاده کرد. ماچرا اینطور بود که پانزی یک شرکت سرمایه‌گذاری تاسیس کرد و وعده داد که پول سرمایه‌گذاران را در مدت 90 روز 2 برابر می‌کند. شیوه کار پانزی این بود که سود وعده داده شده را از طریق اصل پول سرمایه‌گذاران جدید پرداخت می‌کرد. یعنی در عمل سرمایه‌گذاری واقعی صورت نمی‌گرفت و فقط افرادی که زودتر سرمایه‌گذاری کرده بودند می‌توانستند از محل پول سرمایه‌گذاران جدید سودهای وعده داده شده را برداشت کنند. این باعث می‌شد شهرت شرکت پانزی روز به روز بیشتر شود و سرمایه‌گذاران بیشتری جذب کند زیرا اینطور به نظر می‌رسید که شرکت واقعاً می‌تواند به وعده 2 برابر کردن پول سرمایه‌گذاران عمل کند.
البته این کار نمی‌توانست تا ابد ادامه پیدا کند و نهایتاً با تحقیقات برخی روزنامه‌نگاران معلوم شد که شرکت ورشکسته است. پانزی مدت کوتاهی در زندان بود و سپس ناپدید شد تا اینکه 10 سال بعد باز از طریق ایده‌ای مشابه در فلوریدا دست به کلاهبرداری گسترده‌ای زد.
طرح‌های پانزی یا هرمی ذاتاً ناپایدار و مستعد فروپاشی هستند. در واقع سیستم تنها تا زمانی که میزان پول ورودی بتواند جریان خروجی پول را تامین کند می‌تواند به کار خود ادامه میدهد و به محض اینکه جریان تصاعدی اضافه شدن افراد جدید متوقف شود فرو خواهد ریخت.
مثلا اگر تعداد زیرشاخه‌های هر فرد ۴ نفر باشد و نفر اول 10 لایه زیرشاخه داشته باشد به تعداد یک میلیون نفر می‌رسیم. بنابراین پس از مدتی افراد جدیدی که قصد دارند زیرشاخه بگیرند با افرادی روبه‌رو می‌شوند که یا قبلاً عضو شده‌اند و یا قبلاً به آنها پیشنهاد داده شده و رد کرده‌اند. در این زمان جذب عضو جدید دیگر ممکن نیست و سیستم با اشباع و سقوط مواجه میشود. به همین دلیل طرح‌های پانزی و هرمی در اکثر کشورها غیرقانونی هستند.
حتی در یک طرح هرمی کوچک هم در صورت فروپاشی اکثریت بازنده خواهند بود: 127 برنده، 896 بازنده
بازاریابی شبکه‌ای چه ارتباطی به شرکتهای هرمی دارد؟
با رواج روایت‌هایی از این دست، برخی شرکتهای تولیدکننده کالا به این فکر افتادند که از ساختار شبکه‌ای و هرمی برای فروش محصولاتشان استفاده کنند. معروف است که نخستین بار یک دوچرخه‌سازی روسی از این ایده استفاده کرد و برنامه‌ای ترتیب داد که اگر کسی بتواند 4 مشتری جدید معرفی کند می‌تواند دوچرخه را به جای ۵۰ روبل با 10 روبل بخرد.
تفاوت اصلی بازاریابی چندلایه یا شبکه‌ای با شرکتهای هرمی در وجود یک محصول مشخص و دارای ارزش واقعی است. در بسیاری کشورها این نوع بازاریابی غیرقانونی نیست مگر اینکه مشخص شود وجود محصول تنها پوششی برای همان ترفندهای پانزی و کلاهبردرانه بوده. یعنی همان کالای لوکسی که با ارزش واقعی فروخته نمی‌شوند.
دو نمونه از شرکت‌هایی که در سال‌های اخیر توسط کمیسیون تجارت فدرال آمریکا (FTC) به انجام فعالیت‌های غیرقانونی در پوشش بازاریابی شبکه‌ای محکوم شده‌اند هربالایف (Herbalife) و ادووکر (Advocare) هستند که هر دو در زمینه مکمل‌های غذایی و رژیمی فعالیت می‌کنند.
ماهیت بازاریابی شبکه‌ای نیز مانند شرکتهای هرمی ناپایدار است. در اینجا هم معمولا لایه‌های پایین هرم دیگر نمی‌توانند محصول را بفروشند، زیرا بازار اشباع شده. در واقع شرکت با انبوهی از فروشندگان رو به رو است که قصد دارند محصولات را به خریداران عرضه کنند اما همه خریداران بالقوه، فروشنده شده‌اند.
چرا این روایت پرتکرار ما را فریب میدهد؟
روایت موفقیت ناگهانی و ثروتمند شدن یک شبه روایت بسیار قدرتمندی است که به تناوب و در شکل‌های مختلف شیوع پیدا می‌کند. برای مقابله با اثرات مخرب چنین روایت‌هایی شاید بهترین راه این باشد که روایت متفاوتی از موفقیت و معنای زندگی ترویج کنیم. روایتی که در آن درآمد بیشتر نقش کمتری داشته باشد در تعریف کامیابی و موفقیت. شما چه روایت‌های قدرتمندی در مورد موفقیت و معنای زندگی سراغ دارید؟
حتما شنیدین که می‌گن افزایش قیمت سکه و ارز حبابه، با معرفی بیت‌کوین هم گروهی گفتند که رشد قیمتش یک بیشتر بخوانید
جرمی ریفکین در کتاب «هزینه نهایی صفر» که خلاصه‌اش را در اپیزود 53 بی‌پلاس تعریف کردیم ایده‌هایی در مورد تغییر بیشتر بخوانید
حتماً اسم ماشین‌های خودران را شنیده‌اید. این ماشینها امروز در صدر اخبار دنیای تکنولوژی هستند. گوگل و تسلا هم بر بیشتر بخوانید
بنظر من هم پول هم تا یکجایی میتونه در موفقیت و خوشبختی تاثیر بزاره و اینکه شبکه های بازاریابی میخوان از طریق روانشناسی موفقیت و ثروتمند شدن و…..
میخوان مارو فریب بدن هم و فقط روی پول تاکید کنند هم ایده ی درستی نیست
سلام.
خلاصه و مفید بود.
هر ایرانی یا خودش یا یک نفر در خانواده اش حداقل یک بار تجربه انجام بازاریابی هرمی و به باد دادن پول و اموالش را دارد.
سلام به بی پلاس و آقای بندری به نظرم قبل از این که مقاله ای بنویسید خیلی بهتر و بیشتر در مورد تفاوت شرکت های هرمی و بازاریابی شبکه ای تحقیق کنید همین که از اشباع صحبت شده مشخص می‌کنه که تحقیقاتی در این مورد انجام نشده طبق آمار ها در بهترین حالت رشد بازاریابی شبکه ای سرعت آن یک پنجم سرعت رشد جمعیت است. درمورد شرکت هایه هرمی آنها بدون محدودیت در سطح پورسانت میدهند و اصطلاحا از یک جایی یه بعد پلن معکوس میشود و به جایه سود ضرر میدهد ولی در شرکت بازاریابی شبکه ای درست و اصولی شما تا چند سطح مشخص مثلا هفت سطح پورسانت دریافت میکنید. امیدوارم به اطلاعات شما افزوده باشم مرسی از شما
به نظر من هم بسیار ویدئوی مفیدی بود. نکته ای که در نظرات خواندم هم جالب بود که فرق است بین شرکتهای بازاریابی شبکه ای و شرکتهای هرمی. و ما میدانیم که شرکتهای نتورک مارکتینگ که مجوز دارند تمام قوانینی که شبهه ی هرمی دارد را زدودند و پورسانت را بر اساس فروش کالا به بصورت عادلانه داده میشه و هیچ ضرر و زیانی در هیچ نقطه ی شبکه در کار نخواهد بود. اما ممکن هست که بعضی از نمایندگان با ترفندهای هرمی با وعده های نادرست و اجبارهای عجیب غریب با ترفندهای هرمی دیگران رو متضرر کنند و خود سودهای آنچنانی به جیب بزنند. به هر حال حواس جمع و توجه به اصولی که پلیس فتا دقیق توضیح داده به همه ی دوستان و علاقمندان به بیزنسهای پسماند توصیه میشه. سپاس از این فرصت.