توهم پایان تاریخ نمی‌گذارد آینده را درست ببینیم

دانشمندان به ما می‌گویند که ما به آن خوبی که گذشته را به یاد می‌آوریم نمی‌توانم آینده را پیش‌بینی کنیم. این باعث می‌شود تقریباً همیشه احساس کنیم که زندگی ما و خود ما دیگر قرار نیست تغیر جدی بکنیم. هرچه تغییر بوده تا الان انجام شده و ما دیگر به نقطه‌ ثبات رسیده‌ایم. این نگاه یعنی «توهم پایان تاریخ».

نویسنده: عباس سیدین

توهم پایان تاریخ

یادتان هست ده سال پیش گروه موسیقی مورد علاقه‌تان کی بود؟ در کمال ناباوری باید بگویم ده سال پیش یکی از گروه‌های موسیقی خیلی محبوبم Radiohead بود اما الان یادم نیست آخرین بار که ترانه‌ای از آنها شنیدم کی بوده یا کی منتظر بودم که ببینم آلبوم تازه‌ای منتشر کرده‌اند یا نه. امروز چیزی که بیشتر از همه گوش می‌کنم Arvo Pärt است؛ و می‌دانم که این آهنگساز کسی است که تا آخر عمر کارهایش را دوست خواهم داشت. 

همه‌ی ما این را دیده‌ایم که سرعت تغییرات آدم‌ها در طول عمرشان کمتر می‌شود. وقتی دختر کوچکم را بعد از دو هفته مسافرت می‌بینم تغییراتش و رشدش برایم کاملاً محسوس است، اما پدرم مدت‌هاست همین شکلی است که الان هست و خلق‌وخویش هم همین است. این اتفاق کی می‌افتد؟ کجاست که میزان تغییرات ما کند و شاید متوقف می‌شود؟ برای خیلی از ماها این زمان جادویی «همین الان» است. یعنی درست است که من رشد کرده‌ام و تغییر کرده‌ام، عادت‌ها و ترجیحاتم، خلق‌وخو و حتی ارزش‌هایم در طول عمرم تغییر کرده اما من دیگر همینی هستم که الان هستم. از این به بعد من همینم. 

اما واقعیت اینطور نیست. واقعیت اصلاً اینطور نیست.

تغییر، تنها ثابت زندگی است

آدم‌ها در تمام طول عمر تغییراتی می‌کنند اما گروهی از محققان متوجه شده‌اند که ما اصلاً در پیش‌بینی تغییر خوب نیستیم. خیلی راحت می‌توانیم به یاد بیاوریم که در گذشته چطور بوده‌ایم، چه ویژگی‌های شخصیتی یا چه ارزش‌ها یا ترجیحاتی داشته‌ایم و می‌بینیم که اینها تغییر کرده، اما نمی‌توانیم به همان راحتی تصور کنیم که در آینده چقدر یا چطور تغییر خواهیم کرد. این باعث می‌شود تقریباً همیشه احساس کنیم که از حالا به بعد زندگی همین است که هست و من هم همین هستم که الان هستم. این چیزی است که اسمش را «توهم پایان تاریخ» گذاشته‌اند.

آزمایش زیرکانه

دانشمندهایی که این مفهوم را معرفی کردند این پدیده را با یک آزمایش هوشمندانه بررسی کردند. به گروهی از آدم‌ها گفتند که ترجیحات امروزتان را بنویسید. مثلاً از چه غذایی یا چه موسیقی یا چه نوع سفری خوشتان می‌آید. بعد بنویسید که ده سال پیش هر کدام از اینها چطور بوده؟ و بعد تفاوت این دو دسته جواب را اندازه گرفتند.

به گروه دومی گفتند که ترجیحات و ویژگی‌ها و ارزش‌های امروزتان را بنویسید. بعد بنویسید که پیش‌بینی می‌کنید که در آینده اینها چطور تغییر کنند. نتیجه چیزی بود که اسمش را «توهم پایان تاریخ گذاشتند». یک فرد ۲۸ ساله می‌بیند که نسبت به ۱۸ سالگی چقدر تغییر کرده اما نمی‌تواند پیش‌بینی کند که در ۳۸ سالگی چطور خواهد بود. و این خطا با اندکی تفاوت در همه‌ی سنین اتفاق می‌افتد. 

دشواری پیش‌بینی

هنوز دلایل این پدیده خیلی روشن نیست اما محققان حدس می‌زنند که موضوع به این مربوط است به یاد آوردن گذشته برایمان کار راحتی است اما پیش‌بینی آینده خیلی سخت‌تر است. قدرت تخیل ما آنقدری قوی نیست که بتوانیم حدس بزنیم چه چیزهایی و چقدر ممکن است در آینده تغییر کند. 

نکته‌ی مهم در این تحقیق این است که این توهم پایان تاریخ هم درباره‌ی ویژگی‌های شخصیتی ما صدق می‌کند، هم درباره‌ی ترجیحاتمان و هم درباره‌ی ارزش‌های اساسیمان.

وقتی جوان‌تر هستیم شاید لذت‌جوتر باشیم، بزرگتر که می‌شویم به دنبال موفقیتیم و بعدتر به دنبال ثبات و آرامش درونی. البته همه اینطور نیستند اما مهم این است که همه تغییر می‌کنند و مهمتر اینکه همه بیشتر از چیزی که فکر می‌کنند، تغییر می‌کنند.

سوال‌های تازه

حالا با دانستن مفهوم توهم پایان تاریخ چند سوال تازه برایمان ایجاد می‌شود. چطور باید این پدیده را در تصمیم‌گیری‌هایم لحاظ کنم؟ بخشی از تلاش‌های امروز من برای این است که یک نوعی از زندگی را برای آینده‌ام بسازم. کار مشخصی را دنبال کنم. سطحی از رفاه، نوعی از روابط با خانواده و دوستان را برای آینده ایجاد کنم. اما اگر قرار باشد که ترجیحات من تغییر کند -که می‌کند- چه؟ 

آقای دیوید اپستین در کتاب «گستره» به ما تذکر می‌دهد که این تغییرات بخش طبیعی از روند زندگی اغلب ما است. گفتیم آدم‌هایی که مسیر پر پیچ‌وخمی را در زندگی کاریشان طی کرده بودند فکر می‌کردند فقط آنها اینطور هستند و بقیه‌ی آدم‌ها خیلی مسیر روشن و سرراستی را طی کرده‌اند. دانستن این نکته هم خیال ما را قدری راحت می‌کند و هم به ما شجاعت امتحان کردن می‌دهد. 

خیال ما راحت می‌شود چون می‌دانیم این تغییرها و از این شاخه به شاخه‌ی دیگری پریدن تا حد خوبی جزو روند عادی زندگی است. و شجاعت می‌دهد تا این تغییرها را با جسارت بیشتری طی کنیم و آماده باشیم تا با چیزهایی که در آینده پیش می‌آید و نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم -که یکیش تغییر ترجیحات و امیال خودمان است- روبرو شویم.

من همیشه همین آدمی که امروز هستم باقی نخواهم ماند. تنها چیز ثابت در زندگی خود تغییر کردن است.

تصویر اصلی این یادداشت نقاشی ماندگاری حافظه The Persistence of Memory از دالی است

بیشتر کنجکاوی کنیم

گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی؟

یادتان می‌آید وقتی که بچه بودید چقدر جملاتی مانند «یه دقیقه صبر کن» را می‌شنیدید؟ اگر پدر یا مادر یک بیشتر بخوانید

یادگیری از مسیر دشواری مطلوب

وقتی موضوع تازه‌ای را یاد می‌گیریم هم مفاهیم تازه می‌آموزیم و هم مهارت‌های تازه. اما یادگرفتن مفاهیم فقط تکرار کردن بیشتر بخوانید

اصل‌گرایی و گستره چطور همدیگر را کامل می‌کنند؟

دو کتاب اصل‌گرایی که خلاصه‌اش را در اپیزود ۳۸ پادکست بی‌پلاس و گستره که در اپیزود ۴۶ بی‌پلاس شنیدیم، موضوع‌هایی بیشتر بخوانید