آخر اپیزود ۳۹ بی‌پلاس یعنی چطور کتاب بخونیم، کتابی رو معرفی کردیم به اسم راهنمای تفکر نقادانه. اگه اون اپیزود رو شنیدید و خوشتون اومد پیشنهاد می‌کنیم این کتاب رو هم بخونید. مکمل چطور کتاب بخوانیم محسوب می‌شه و کاربردی و با مثال توضیح می‌ده که چطور باید تفکر انتقادی رو در خودمون تقویت کنیم و سره رو از ناسره تشخیص بدیم. یکی از بخش‌های مهم «راهنمای تفکر نقادانه» توجه کردن به مغالطه‌هاست که اینجا می‌خوایم بیشتر درباره‌شون صحبت کنیم.
نویسنده: مریم مهری
مغالطه یعنی چی؟
به استدلالی که خطا‌ی منطقی داشته باشه مغالطه می‌گن، استدلالی که بر مفروضات مشکوک و نادرست بنا شده یا استدلالی که از طریق اطلاعات غلط می‌خواد نتیجه‌ای گول‌زننده بگیره. مغالطه‌گر کسیه که با دلیل و قیاس نادرست، خواسته یا ناخواسته حقایق رو وارونه می‌کنه. این شیوه‌ی استدلال که در یونان باستان بهش سفسطه می‌گفتن صدها سال پیش کشف شده اما کلمه‌ی مغالطه اولین‌بار سال ۱۸۹۶ استفاده شد و مبدعش هم فیلسوفی بود به اسم جان دیویی.
ظاهر مغالطه‌ها فریبنده هستند
بخش قابل توجهی از تفکر نقادانه اینه که شاخک‌هامون نسبت به مغالطه‌ها تیز باشه و بتونیم در بحث، فوری تشخیصشون بدیم تا روی قضاوت و نگاهمون اثر نذارن. مغالطه‌ها انواع دارن. یه سری از ساختارشون قابل شناسایی‌اند و برای شناختن بعضی دیگه، باید به محتوا توجه کرد. در طول تاریخ شکل‌های مختلفی از مغالطه شناسایی شده و بعضی‌هاشون اینقدر رایجند که اسم هم دارن. با یه جست‌وجوی ساده می‌شه به فهرست بلندبالایی از مغالطه رسید. اما کسی که دنبال حقیقته و در مواجهه با استدلال‌ها سوال درست می‌پرسه و ساختار یه گزاره‌ی منطقی رو تشخیص می‌ده، نیاز نداره که انواع مغالطه رو بشناسه. همین‌که متوجه بشه یک استدلال پایه‌ی منطقی نداره، رو فرض غلط استوار شده یا با دادن اطلاعات بی‌ربط نتیجه‌ی دلخواه می‌گیره، مغالطه رو شناسایی کرده.
مغالطه‌های پرکاربرد یا متداول
مغالطه‌ها گزاره‌های نادری نیستند، اتفاقا اگه بتونیم تشخیصشون بدیم خیلی هم هم متداولند. حتی در گفت‌وگوهای معمولی و روزمره هم به کار می‌رن چون با کمکشون راحت و بی‌دردسر و بدون پیچیدگی می‌شه حرفی رو به کرسی نشوند. از مردم معمولی تا مسئولان عالی‌رتبه‌ی یه کشور هم ازش استفاده می‌کنن. چند مغالطه وجود داره که هم سیاستمدارها خیلی به کارش می‌گیرن و هم آدم‌های معمولی‌تر. این مغالطه‌ها اینها هستند:
مغالطه‌ی حمله به شخص:
حمله یا توهین به شخص به جای پرداختن مستقیم به دلایل او. وقتی کسی دلیلی میاره و به جای جواب دادن به اون دلیل، نیت‌خونی می‌کنیم یا ضعف‌های دیگه‌ی گوینده رو پررنگ می‌کنیم تا به وسیله‌شون دلایلش رو زیر سوال ببریم داریم مغالطه‌ی حمله به شخص می‌کنیم.
مغالطه‌ی شیب لغزنده:
اگه در مقابل پیشنهادی، فرض ما این باشه که عملی شدن اون پیشنهاد سلسله اتفاق‌های غیرقابل کنترلی رو به همراه خواهد داشت و به خاطر اون اتفاق‌های فرض شده، پیشنهاد رو رد کنیم مرتکب مغالطه‌ی شیب لغزنده می‌شیم. برای قابل فهم شدنش، یه مثالش که تو کتاب راهنمای تفکر نقادانه هم اومده اینه که کنگره‌ی آمریکا پیشنهاد می‌ده تبلیغ مشروبات الکلی تو تلویزیون ممنوع بشه و مخالفان اینطور استدلال می‌کنن که اگه اجازه بدیم این منع به وجود بیاد، سال دیگه هم تبلیغ شیرینی و شکلات با این استدلال که برای بدن مضر هستند، ممنوع خواهد شد.
مغالطه‌ی حمله به پهلوان‌پنبه:
وقتی کسی ادعایی رو به کسی نسبت می‌ده که در حقیقت ساخته و پرداخته‌ی خودشه و به جای نقد حرف اصلی طرف، ادعای ساختگی رو نقد می‌کنه، مرتکب این مغالطه شده. یعنی در اصل یه موجود پوشالی درست کرده و داره به جای موجود واقعی، به اون حمله می‌کنه که راحت شکستش بده.
مغالطه‌ی دوراهی دروغین:
اینکه تصور ما این باشه که فقط دو گزینه وجود داره درحالیکه گزینه‌ها می‌تونه بیشتر از دوتا باشه. مثالی که از ویکی‌پدیا برداشتیم: « پسرم! وارد جهان سیاست نشو؛ زیرا اگر راست بگویی، مردم از تو منزجر می‌شوند و اگر دروغ بگویی، خدایان از تو روی‌گردان. تو چاره‌ای نداری جز این که راست بگویی یا دروغ بگویی؛ پس یا مردم از تو منزجر می‌شوند یا خدایان از تو روی‌گردان.»
مغالطه‌ی استناد به نظر اکثریت:
وقتی فرض رو بر این بگیریم که دلیل درست بودن یه نظری اینه که اکثریت یک گروه اون رو درست می‌دونند. این گروه می‌تونن دانش‌آموزان، معلم‌ها، دانشمندها یا مردم باشن. مثلا نظرسنجی کنیم از گروهی از مردم و بگن که واکسن کرونا رو در پیشگیری از کرونا موثر نمی‌دونن و ما با توسل به این نظر بگیم واکسن کرونا موثر نیست.
یکی از کسانی که به وفور از مغالطه‌ها استفاده می‌کرد دونالد ترامپ رییس‌جمهور سابق آمریکا بود. رسانه‌ها می‌گفتن اون علاوه بر دروغ‌های مطلقی که می‌گه، علاقه‌ی زیادی هم به مغالطه داره. نیویورک تایمز سال ۲۰۱۷ آماری از این دروغ‌های مطلق و مغالطه‌ها داده بود. تو این آمار ترامپ در ماه مارس ۲۰۱۷ فقط در اولین روز ماه و سه روز تعطیل آخر هفته مغالطه نکرده بود. توی یه پستی در مدیوم پر استفاده‌ترین مغالطه‌های ترامپ هم لیست شده، این لیست مثال‌های خیلی روشنیه برای فهمیدن مغالطه‌های پرکاربرد.
- تصویر را از boingboing برداشتم
چرا باید به دنبال پیدا کردن خطاها و نقص‌ها در استدلال‌ها باشیم؟ چه راهکارهایی را برای انجام یک نقد خوب بیشتر بخوانید
ما هر روز بر اساس شواهد دم دستی تصمیم می‌گیریم. توی دو راهی‌ها قضاوتی می‌کنیم درباره‌‌ی مسیرهایی که مقابلمونه، یک بیشتر بخوانید
در بررسی استدلال‌ها مخصوصاً در یک موضوع مناقشه برانگیز لازم است به قضاوت‌ها و پیش‌فرض‌های ارزشی گویندگان هم توجه کنیم. بیشتر بخوانید